მოზარდობა, თავისი არსით, ცვლილებებისა და ძიების პერიოდია — დრო, როდესაც ახალგაზრდა ადამიანი ბავშვობის უსაფრთხო ნაპირებსა და ზრდასრულობის კომპლექსური სამყაროს შორის იმყოფება. ეს არის პერიოდი, რომელიც სავსეა ემოციური ქარიშხლებით, იდენტობის ძიებით, მშობლებისგან გამოყოფის მცდელობებითა და თანატოლებთან ურთიერთობის სირთულეებით. სწორედ ამიტომ, ფსიქოთერაპიული მიდგომა, რომელიც მოზარდთან მუშაობს, უნდა იყოს მოქნილი, შემოქმედებითი და, რაც მთავარია, ავთენტური.
გეშტალტთერაპია, თავისი ჰოლისტური და ფენომენოლოგიური ბუნებით, ამ ასაკობრივი ჯგუფისთვის უაღრესად ეფექტურ მეთოდს წარმოადგენს. ეს იმას ნიშნავს, რომ გეშტალტთერაპიულ მიდგომაში ადამიანი აღიქმება, როგორც ერთიანი სისტემა, სადაც სხეული, ემოციები, აზრები და ურთიერთობები განუყოფლად უკავშირდება ერთმანეთს. ბავშვებთან და მოზარდებთან მუშაობის მსოფლიოში აღიარებული გეშტალტთერაპევტი, ვაიოლეტ ოკლენდერი, თავის წიგნში „ფანჯრები ჩვენი ბავშვებისკენ” ხაზს უსვამს, რომ მოზარდები ხშირად განიცდიან შინაგან დაპირისპირებას, ანუ პოლარობას: მათ ერთდროულად სურთ დამოუკიდებლობა, მაგრამ ჯერ კიდევ ეშინიათ მისი.
გეშტალტთერაპიის ქვაკუთხედი არის არა წარსულის ანალიზი, არამედ „აქ და ახლა“ მიმდინარე პროცესებზე ფოკუსირება. მოზარდებისთვის, რომლებიც ხშირად გრძნობენ, რომ უფროსები მათ არ უსმენენ ან არასწორად ესმით, თერაპიული სივრცე ხდება ადგილი, სადაც მათი გამოცდილება ფასდება და მიიღება ყოველგვარი შეფასების გარეშე. გეშტალტთერაპევტი არ არის განყენებული ექსპერტი, ის არის რეალური ადამიანი, რომელიც შედის ავთენტურ, ცოცხალ ურთიერთობაში მოზარდთან. ეს ურთიერთობა თავისთავად სამკურნალოა, რადგან ის მოზარდს აძლევს უნიკალურ შესაძლებლობას, დაინახოს საკუთარი თავი და თავისი ქცევის პატერნები უსაფრთხო გარემოში.
თერაპევტის ყურადღება მიმართულია იმაზე, თუ როგორ ამყარებს მოზარდი კონტაქტს გარესამყაროსთან — იქნება ეს მშობელი, მეგობარი თუ თავად თერაპევტი. სწორედ ამ „კონტაქტის საზღვარზე“ ვლინდება ის შეწყვეტილი პროცესები, დაუსრულებელი საქმეები და შეკავებული ემოციები, რომლებიც ხშირად რთული ქცევის მიზეზი ხდება. თერაპევტი არ არის „ექსპერტი“, რომელიც რჩევებს იძლევა, არამედ არის მხარდამჭერი თანამგზავრი, რომელიც ეხმარება მოზარდს, საკუთარი გრძნობების დანახვასა და გაცნობიერებაში. როგორც ოკლენდერი გვირჩევს, თერაპიის პროცესი შეიძლება პირდაპირ და გასაგებად აიხსნას: „თერაპია არის ადგილი, სადაც შეგიძლია აღმოაჩინო შენი შინაგანი სამყარო და იპოვო შენი ძალა“. ეს მარტივი და გულწრფელი მიდგომა ამცირებს იმ წინააღმდეგობას, რომელიც მოზარდებში ბუნებრივია, რადგან ისინი ხშირად თერაპიაზე მშობლების სურვილით მოდიან.
სიტყვების მიღმა: შემოქმედებითი მეთოდების ძალა
მოზარდები ხშირად რეზისტენტულები არიან პირდაპირი კითხვებისა და საუბრის მიმართ. ფრაზები „არ ვიცი“, „არაფერი“ ან უბრალოდ მხრების აჩეჩვა მათი თავდაცვის ბუნებრივი მექანიზმია. სწორედ აქ შემოდის გეშტალტთერაპიის ერთ-ერთი უძლიერესი მხარე — შემოქმედებითი და პროექციული მეთოდების გამოყენება, რომლებსაც ოკლენდერი „ფანჯრებს ბავშვის შინაგანი სამყაროსკენ“ უწოდებს. ეს მეთოდები გვერდს უვლიან ვერბალური თავდაცვის მექანიზმებს და პირდაპირ წვდომას გვაძლევენ მოზარდის ემოციურ სამყაროსთან.
პროექციული ნახატები – ამ ასაკში მოზარდები ინტენსიურად არიან ფოკუსირებული სოციალურ ურთიერთობებსა და საკუთარი იდენტობის ძიებაზე. ნახატი მათთვის ხდება უსაფრთხო ენა, რომლითაც შეუძლიათ ისაუბრონ იმაზე, რაც სიტყვებით უჭირთ ან რცხვენიათ.
ეს ტექნიკა მათ ეხმარებათ:
- ემოციების გარეთ გამოტანაში (ექსტერნალიზაცია): როდესაც მოზარდი ხატავს თავის შფოთვას, ბრაზს ან მარტოობას, ეს გრძნობა აღარ არის მის შიგნით არსებული ქაოსური, უკონტროლო ძალა. ის იქცევა ფურცელზე არსებულ კონკრეტულ გამოსახულებად, რომელსაც შეიძლება შეხედო, დაარქვა სახელი და ესაუბრო. ეს ამცირებს შინაგან დაძაბულობას.
- ვერბალური თავდაცვის გვერდის ავლაში: მოზარდები ხშირად პასუხობენ კითხვებს ფრაზებით: „არ ვიცი“ ან „ყველაფერი კარგადაა“. ნახატი მათ საშუალებას აძლევს, ამ თავდაცვის მექანიზმის გარეშე გამოხატონ რეალური ემოციები. მაგალითად, მოზარდმა შეიძლება თქვას, რომ კლასელებთან „ნორმალური“ ურთიერთობა აქვს, მაგრამ ნახატში საკუთარი თავი სხვებისგან იზოლირებულად გამოსახოს.
- დაფარული კონფლიქტების გაცნობიერებაში: ნახატი სიმბოლურად აჩვენებს იმას, რასაც მოზარდი ვერ აცნობიერებს.
- თვითშეფასების ამაღლებაში: ნახატის პროცესი თავისთავად შემოქმედებითი აქტია. მოზარდი ქმნის რაღაცას, რაც მხოლოდ მისია. თერაპევტი არ აფასებს ნახატს, როგორც „კარგს“ ან „ცუდს“, არამედ იღებს მას, როგორც მოზარდის შინაგანი სამყაროს უნიკალურ გამოხატულებას. ეს მიმღებლობა აძლიერებს მოზარდის თვითშეფასებას.
ქვიშის თერაპია – ეს მეთოდი მოზარდს საშუალებას აძლევს, სამგანზომილებიან სივრცეში „ააშენოს“ თავისი შინაგანი ან გარეგანი სამყარო. ქვიშის ლანგარი ხდება მისი ცხოვრების სცენა.
ეს ტექნიკა მათ ეხმარებათ:
- კონტროლის განცდის დაბრუნებაში: მოზარდის ცხოვრება ხშირად სავსეა წესებითა და მოლოდინებით (სკოლა, მშობლები), რომლებსაც ის ვერ აკონტროლებს. ქვიშის ლანგარზე კი ის არის სრული ბატონ-პატრონი. მას შეუძლია შექმნას, დაანგრიოს და შეცვალოს სამყარო საკუთარი სურვილისამებრ. ეს აძლევს მას ძალაუფლებისა და კონტროლის განცდას, რაც მის რეალურ ცხოვრებაში აკლია.
- პრობლემის ვიზუალიზაციასა და გადაწყვეტის ძიებაში: როდესაც მოზარდი ქმნის სცენას, რომელიც მის პრობლემას ასახავს (მაგალითად, სტრესით სავსე სკოლის გარემოს), ის პრობლემას გარედან, დისტანცირებულად უყურებს. ამ პროცესში მას შეუძლია დაიწყოს ექსპერიმენტები: გადააადგილოს ფიგურები, დაამატოს დამხმარე რესურსები (მაგალითად, მეგობრის ან სუპერგმირის ფიგურა), ააშენოს დამცავი კედელი. ეს სიმბოლური მოქმედებები ეხმარება მას, რეალურ ცხოვრებაშიც დაინახოს პრობლემის გადაჭრის ახალი გზები.
- ტრავმული გამოცდილების უსაფრთხოდ გადამუშავება: თუ მოზარდს აქვს ტრავმული გამოცდილება (მაგალითად, ბულინგი), რომელზეც უჭირს საუბარი, ქვიშის თერაპია მას საშუალებას აძლევს, ეს მოვლენა ფიგურების საშუალებით, სიტყვების გარეშე „გაათამაშოს“. ეს ეხმარება მას, გადაამუშაოს მძიმე ემოციები უსაფრთხო, კონტროლირებად გარემოში.
თიხასთან მუშაობა – თიხა იდეალური მასალაა ძლიერი, ხშირად დათრგუნული ემოციების, განსაკუთრებით ბრაზისა და უმწეობის გამოსახატად. ის პირდაპირ აკავშირებს ემოციას სხეულებრივ შეგრძნებასთან.
ეს ტექნიკა მათ ეხმარებათ:
- დათრგუნული აგრესიის გამოთავისუფლებაში: მოზარდებს ხშირად ასწავლიან, რომ ბრაზის გამოხატვა ცუდია. შედეგად, ეს ენერგია გროვდება და შეიძლება პასიურ აგრესიაში, აუტოაგრესიაში ან მოულოდნელ აფეთქებებში გადაიზარდოს. თიხის ზელა, დარტყმა, გაბრტყელება არის სოციალურად მისაღები და უსაფრთხო გზა ამ ენერგიის ფიზიკურად გამოსათავისუფლებლად.
- ემოციის ტრანსფორმაციაში: თიხა პლასტიური მასალაა. მოზარდმა შეიძლება თავისი ბრაზი თიხაში გადმოიტანოს და მას ურჩხულის ფორმა მისცეს, მაგრამ შემდეგ, თერაპევტის დახმარებით, დაიწყოს მისი ფორმის შეცვლა. ურჩხული შეიძლება გადაიქცეს ძლიერ დამცველად ან უბრალოდ მშვიდ, გლუვ ფორმად. ეს პროცესი სიმბოლურად აჩვენებს მოზარდს, რომ მას შეუძლია თავისი რთული ემოციების ამოცნობა და გარდაქმნა.
- სხეულთან კავშირის აღდგენაში: შფოთვის ან დეპრესიის დროს მოზარდები ხშირად „თავში ცხოვრობენ“ და მოწყვეტილები არიან თავიანთ სხეულს. თიხასთან მუშაობა, მისი ტექსტურის, ტემპერატურისა და სუნის შეგრძნება, აბრუნებს მათ „აქ და ახლა“ მომენტში და აღადგენს კავშირს საკუთარ სხეულებრივ შეგრძნებებთან.
„ცარიელი სკამის“ ტექნიკა – ეს ტექნიკა განსაკუთრებით ეფექტურია შინაგანი კონფლიქტებისა და ინტერპერსონალური პრობლემების მოსაგვარებლად, რადგან ის კონფლიქტს თერაპიულ ოთახში „აცოცხლებს“.
ეს ტექნიკა მათ ეხმარებათ:
- დაუსრულებელი საქმეების დასრულებაში: მოზარდს ეძლევა შანსი, უთხრას მნიშვნელოვან ადამიანს (მშობელს, მეგობარს, მასწავლებელს) ის, რასაც რეალურ ცხოვრებაში ვერ ეუბნება. ამ დაგროვილი ემოციების გამოხატვა ათავისუფლებს უზარმაზარ ფსიქიკურ ენერგიას და ეხმარება ურთიერთობების გარკვევაში.
- შინაგანი პოლარობების ინტეგრაციაში: მოზარდობა სავსეა შინაგანი წინააღმდეგობებით („მინდა, ვიყო კარგი შვილი“ vs „მინდა, ვიყო დამოუკიდებელი“; „ჩემი თავი მომწონს“ vs „ჩემი თავი მძულს“). ამ ნაწილებს შორის დიალოგი ეხმარება მოზარდს, დაინახოს, რომ ეს ორივე ნაწილი მისია. ის სწავლობს, რომ არ არის აუცილებელი, ერთ-ერთი მათგანი გაანადგუროს, შესაძლებელია მათი შერიგება და დაბალანსება.
- ემპათიის განვითარებაში: როდესაც მოზარდი მეორე სკამზე ჯდება და კონფლიქტში მონაწილე მეორე ადამიანის (მაგალითად, დედის) როლს “ირგებს”, ის იძულებულია, სიტუაციას სხვისი თვალით შეხედოს. ეს ეხმარება მას, გაიგოს მეორე მხარის მოტივები, შიშები და გრძნობები, რაც ხშირად კონფლიქტისადმი დამოკიდებულებას რადიკალურად ცვლის.
მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ის, თუ რას ქმნის მოზარდი, არამედ როგორ აკეთებს ამას — მისი პროცესი ხშირად უფრო მეტყველია, ვიდრე საბოლოო პროდუქტი.
თერაპიის მიზანი: თვითმხარდაჭერისა და პასუხისმგებლობის გაზრდა
გეშტალტთერაპიის საბოლოო მიზანი არ არის უბრალოდ სიმპტომის მოხსნა. მთავარი ამოცანაა, დაეხმაროს მოზარდს, განავითაროს საკუთარი თავის რწმენის შეგრძნება და ისწავლოს საკუთარ თავზე დაყრდნობა. ამ პროცესში ცენტრალურია „შემოქმედებითი მორგების” (creative adjustment) კონცეფცია. გეშტალტთერაპიის თეორიის თანახმად, ნებისმიერი, თუნდაც ყველაზე რთული ქცევა, არის მოზარდის საუკეთესო მცდელობა, შეეგუოს კომპლექსურ გარემოს და დაიკმაყოფილოს თავისი მოთხოვნილებები. თერაპევტი არ გმობს ამ ქცევას, არამედ ეხმარება მოზარდს, გააცნობიეროს ამ ქცევის უკან მდგარი მოთხოვნილება და იპოვოს მისი დაკმაყოფილების უფრო ჯანსაღი და პროდუქტიული გზები.
რატომ არის ეს მეთოდი ასეთი ეფექტური?
მოზარდის ავტონომიის პატივისცემა – მეთოდი ემყარება ორგანიზმულ თვითრეგულაციას. თერაპევტი არ აიძულებს მოზარდს, ისაუბროს იმაზე, რისთვისაც მოზარდი მზად არ არის. პირიქით, ის პატივს სცემს მის წინააღმდეგობას და მასთან ერთად ეძებს გამოხატვის უსაფრთხო გზებს. ეს აყალიბებს ნდობას და მოზარდები, რომლებიც თერაპიაში თავდაპირველად „წინააღმდეგობით“ მოდიან, სწრაფად ერთვებიან პროცესში.
„მე“-ს შეგრძნების გაძლიერება (Sense of Self) – კრეატიული ტექნიკები ეხმარება მოზარდებს, გაუმკლავდნენ ისეთ კრიზისულ საკითხებს, როგორიცაა სხეულის იმიჯი, ფსიქოემოციური განვითარება და იზოლაცია. ვაიოლეტ ოკლენდერი გვთავაზობს თვითმზრუნველობის (self-nurturing) სავარჯიშოებს, ისეთი კომფორტული და სასიამოვნო აქტივობები, როგორიცაა საყვარელი მუსიკის მოსმენა, დღიურში წერა, შინაურ ცხოველთან თამაში თუ უბრალოდ თბილ პლედში გახვევა, ამცირებს დეპრესიულ ფონს და ზრდის თავდაჯერებულობას.
ოჯახური კონტექსტის გათვალისწინება – ხშირად მოზარდის პრობლემები ოჯახური სისტემის დისფუნქციის ანარეკლია. გეშტალტთერაპია ეხმარება მოზარდს, გააცნობიეროს ის ოჯახური სცენარები და პატერნები, რომლებიც მის ქცევაზე ახდენს გავლენას.
შედეგად, გეშტალტთერაპია მოზარდებს სთავაზობს არა მზა პასუხებს, არამედ საკუთარი თავის აღმოჩენის პროცესს. შემოქმედებითი მეთოდების, ავთენტური ურთიერთობისა და „აქ და ახლა“ პრინციპის გამოყენებით, ეს მიდგომა ეფუძნება თითოეული მოზარდის უნიკალურობის პატივისცემასა და მისი შინაგანი სიბრძნისადმი ნდობას. მისი მიზანი არა უბრალოდ გამოწვევების „განკურნებაა“, არამედ იმ შინაგანი „განძის“ გამოღვიძება, რომელზეც ოკლენდერი საუბრობს, რათა მოზარდმა უსაფრთხოდ გაიაროს ცხოვრების ეს „აღფრთოვანებითა და ზრდით“ სავსე ეტაპი.
სწორედ ამიტომ, ეს მეთოდი ბევრად მეტია, ვიდრე უბრალოდ ეფექტური ჩარევა. ის ძირეულ ცვლილებებს იწვევს, რადგან ეხმარება მოზარდს, გამოიმუშაოს შინაგანი საყრდენი და ის უნარები, რომლებიც მომავლის გამოწვევებთან გასამკლავებლად აუცილებელია.
სტატიის ავტორი : ოლიკო ნაკაშიძე